Trong kỷ nguyên số hóa hiện nay, quyền riêng tư trên các thiết bị công nghệ là mối quan tâm hàng đầu của nhiều người dùng. Từ lâu, việc tìm kiếm một chiếc laptop riêng tư thực sự, không đi kèm với các phần mềm theo dõi hay quảng cáo phiền toái, đã trở thành một ưu tiên cá nhân đối với tôi. Thay vì chọn mua những mẫu laptop phổ biến từ các cửa hàng lớn, tôi luôn dành thời gian và công sức để tìm kiếm những chiếc máy tính xách tay được thiết kế sẵn để bảo vệ quyền riêng tư ngay từ ban đầu. Điều đáng nói là, những lựa chọn này hoàn toàn không phải là các sản phẩm của Apple như MacBook.
Vấn đề về quyền riêng tư trên laptop phổ biến
Hầu hết các mẫu laptop trên thị trường hiện nay đều được cài đặt sẵn một trong ba hệ điều hành chính: Microsoft Windows, Apple macOS, hoặc Google ChromeOS. Mặc dù mỗi hệ điều hành này cung cấp các mức độ bảo mật và quyền riêng tư khác nhau, nhưng không có lựa chọn nào thực sự mang lại sự riêng tư tuyệt đối.
ChromeOS khuyến khích người dùng thực hiện hầu hết các tác vụ trên đám mây, nơi mọi hoạt động đều có thể bị theo dõi và ghi lại. Microsoft Windows thậm chí còn tích cực chèn quảng cáo vào giao diện máy tính để bàn của người dùng, cùng với việc thu thập dữ liệu sử dụng. Trong ba lựa chọn này, macOS của Apple được đánh giá là tốt hơn cả về quyền riêng tư, nhưng người dùng vẫn cần phải cẩn trọng kiểm tra và điều chỉnh các cài đặt mặc định. Nếu không bật mã hóa, Apple vẫn có khả năng truy cập bất kỳ tệp nào bạn lưu trữ trên iCloud. Với những lý do này, việc tìm kiếm một laptop riêng tư trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.
Menu Start của Windows trên laptop Dell XPS 13 Plus minh họa vấn đề quyền riêng tư.
Laptop chạy Linux: Lựa chọn tối ưu cho quyền riêng tư
Để sở hữu một chiếc máy tính thực sự riêng tư, bạn cần tìm kiếm một thiết bị được cài đặt sẵn hệ điều hành mã nguồn mở miễn phí. Linux là hệ điều hành phổ biến nhất trong số đó, và cũng là lựa chọn mà tôi đã theo đuổi trên mọi chiếc laptop mình mua trong hơn một thập kỷ qua.
Đa số người dùng Linux thường tự cài đặt hệ điều hành này lên phần cứng hiện có của họ, đây là cách tiết kiệm chi phí nhất và là một trong những ưu điểm lớn của Linux. Tuy nhiên, trong những năm qua, tôi đã quyết định mua một số chiếc laptop được cài đặt sẵn Linux. Với một chiếc laptop chạy Linux, bạn có toàn quyền kiểm soát mã nguồn trên máy của mình. Bạn cũng không cần phải đăng nhập vào bất kỳ tài khoản trực tuyến nào để bắt đầu sử dụng máy tính hoặc tải xuống các chương trình từ các kho ứng dụng Linux đa dạng.
Hành trình trải nghiệm các dòng laptop Linux cá nhân
Trong hành trình tìm kiếm laptop riêng tư của mình, tôi đã thử nghiệm qua nhiều thương hiệu và mẫu mã khác nhau:
System76: Khởi đầu cho một kỷ nguyên riêng tư
Chiếc laptop Linux đầu tiên của tôi đến từ System76, một công ty có trụ sở tại Denver, Colorado, Mỹ. Dù không còn nhớ chính xác model cụ thể nào vì đã hơn một thập kỷ trôi qua, nhưng nó trông khá giống với mẫu Gazelle mà MakeUseOf đã đánh giá vào năm 2012. System76 nổi tiếng là nhà sản xuất laptop chuyên dụng cho Linux, cung cấp trải nghiệm mượt mà và tối ưu ngay từ khi xuất xưởng.
Purism Librem 13: Đề cao quyền riêng tư với “kill switch” vật lý
Nhiều năm sau, chiếc laptop chạy Linux thứ hai của tôi đến từ Purism – một công ty nổi bật với cam kết mạnh mẽ về quyền riêng tư. Những chiếc máy này được cài đặt sẵn PureOS, một trong số ít các bản phân phối Linux được Quỹ Phần Mềm Tự Do (Free Software Foundation) chứng nhận vì chứa 100% mã nguồn mở tự do.
Tôi đã mua mẫu laptop 13 inch của họ, chiếc Librem 13. Vào thời điểm đó, những chiếc máy tính này rất độc đáo nhờ có các công tắc vật lý (kill switch) cho phép ngắt nguồn điện của micro, internet và webcam, ngăn chặn mọi hoạt động theo dõi từ những kẻ tấn công ít tinh vi nhất.
Máy tính xách tay Purism Librem 14 với tính năng kill switch bảo vệ quyền riêng tư.
Laptop with Linux (Clevo): Đơn giản và không thương hiệu
Tiếp theo, tôi thử một chiếc laptop Clevo 14 inch đơn giản từ Laptop with Linux. Đúng vậy, đó chính là tên thật của trang web mà tôi đã mua chiếc máy tính này. Laptop with Linux cung cấp các máy tính không có bất kỳ thương hiệu nào, và đó là điều tôi yêu thích – đủ để tôi sẵn sàng mang theo một chiếc laptop hoàn toàn “vô danh”.
Laptop Clevo không thương hiệu từ Laptop with Linux bên cạnh xe đạp điện.
Star Labs StarLite Mk IV: Tùy chỉnh và trải nghiệm Fedora
Star Labs StarLite Mk IV nhỏ gọn là chiếc laptop riêng tư gần đây nhất mà tôi đã mua. Giống như Purism Librem 13, nó có điểm đặc biệt là một chiếc máy được chế tạo tùy chỉnh chứ không phải từ các mẫu laptop có sẵn. Tôi đã chọn cài đặt Fedora Linux trên chiếc máy này. Đối với tôi, Fedora đã trở thành sự thay thế xứng đáng cho Ubuntu.
Giao diện Fedora Silverblue trên laptop Star Labs Star Lite Mk IV.
Những bài học và sự hối tiếc từ trải nghiệm
Việc mua một chiếc PC Linux đảm bảo rằng nó sẽ hoạt động tốt với Linux. Ngay cả khi tôi xóa hệ điều hành Linux mặc định, tôi vẫn có thể cài đặt một bản phân phối khác với gần như chắc chắn rằng nó sẽ hoạt động. Mua một chiếc máy tính đi kèm Linux cũng là cách để ủng hộ các công ty đầu tư vào hệ sinh thái Linux.
Tuy nhiên, vì laptop chạy Linux là một thị trường ngách, chúng thường có giá cao hơn. Một chiếc laptop Linux hầu như luôn đắt hơn một chiếc máy tương tự từ các thương hiệu đa quốc gia như Dell hay ASUS.
Purism Librem 13 là chiếc PC Linux duy nhất mà tôi cảm thấy hối tiếc khi mua. Đây là một chiếc laptop có giá đắt hơn cả MacBook Pro, nhưng lại không thể cạnh tranh về hiệu năng hay thời lượng pin. Mặc dù tôi thích khung kim loại và thiết kế đen bóng bẩy của nó, nhưng bản lề đã bị nứt chỉ trong vòng chưa đầy hai năm (và Purism không chịu thay thế, ngay cả khi tôi trả tiền). Sau chỉ một năm rưỡi sử dụng một trong những chiếc laptop đắt nhất mà tôi từng mua, tôi buộc phải tìm một chiếc mới. Kể từ đó, tôi đã không mua thêm bất kỳ chiếc laptop Librem hay sản phẩm nào khác của Purism.
Quyền riêng tư thực sự nằm ở đâu?
Những chiếc laptop riêng tư này chắc chắn cải thiện quyền riêng tư của bạn, nhưng chúng chỉ riêng tư ở mức độ mà những lựa chọn cá nhân của bạn cho phép. Nếu bạn mua một trong những chiếc máy này nhưng ngay lập tức cài đặt Google Chrome và đăng nhập vào tài khoản Google, bạn vẫn đang cung cấp cho Google (và mọi trang web khác) lượng thông tin tương tự như khi bạn là người dùng Windows. Việc mua một chiếc laptop Linux không khiến bạn trở nên “vô hình”.
Tuy nhiên, quyền riêng tư mà Linux mang lại là rất rõ ràng. Bạn có thể cài đặt bất kỳ ứng dụng nào bạn muốn mà không ai có thể ghi lại. Mức độ riêng tư này đến nỗi các dự án Linux thường gặp khó khăn trong việc ước tính số lượng người dùng của họ, vì cả hệ điều hành và ứng dụng đều không yêu cầu tài khoản người dùng và thường không đi kèm với bất kỳ tính năng thu thập dữ liệu từ xa (telemetry) nào. Với một chiếc PC Linux, cho đến khi bạn mở trình duyệt web, những gì bạn làm trên máy tính của mình đều là riêng tư.
Kết luận
Qua hành trình trải nghiệm các mẫu laptop chạy Linux chuyên biệt, tôi tin rằng đây là lựa chọn vượt trội cho những ai thực sự quan tâm đến quyền riêng tư và muốn kiểm soát dữ liệu cá nhân của mình. Mặc dù chi phí có thể cao hơn một chút và không phải tất cả các trải nghiệm đều hoàn hảo, nhưng giá trị cốt lõi về sự tự do và bảo mật mà chúng mang lại là không thể phủ nhận. Quyền riêng tư không chỉ đến từ phần cứng hay hệ điều hành, mà còn phụ thuộc vào cách bạn sử dụng công nghệ hàng ngày. Hãy cân nhắc kỹ lưỡng và đưa ra những lựa chọn thông minh để bảo vệ bản thân trong thế giới số. Bạn có muốn chia sẻ trải nghiệm tìm kiếm laptop riêng tư của mình không?
