Trong thời đại số hóa, khi mọi hoạt động trực tuyến đều có thể bị theo dõi, việc bảo vệ quyền riêng tư cá nhân trở thành ưu tiên hàng đầu. VPN (Mạng riêng ảo) thường được quảng bá như một “lá chắn” hoàn hảo, một giải pháp một chạm để đảm bảo an toàn và ẩn danh trên internet. Tuy nhiên, dù mang lại nhiều lợi ích vượt trội trong việc tăng cường bảo mật, VPN không phải là một viên đạn bạc có thể giải quyết mọi vấn đề về quyền riêng tư kỹ thuật số. Nó là một công cụ mạnh mẽ để bổ sung cho các biện pháp bảo vệ hiện có của bạn, nhưng không nên được coi là một hệ thống độc lập hoàn chỉnh. Vậy, chính xác thì một VPN có thể làm được gì và những giới hạn nào bạn cần biết để thực sự bảo vệ bản thân trên không gian mạng?
VPN có thể làm gì và không thể làm gì cho quyền riêng tư của bạn?
VPN đã trở thành công cụ quen thuộc với nhiều người dùng internet, được biết đến với khả năng cải thiện đáng kể quyền riêng tư và bảo mật trực tuyến. Tuy nhiên, giống như bất kỳ công nghệ nào khác, VPN cũng có những giới hạn riêng mà người dùng cần nắm rõ.
Khả năng của VPN trong việc bảo vệ quyền riêng tư
Khi bạn kết nối internet thông qua VPN, một “đường hầm” mã hóa an toàn sẽ được thiết lập giữa thiết bị của bạn và máy chủ VPN từ xa. Điều này có nghĩa là toàn bộ lưu lượng truy cập internet của bạn sẽ được mã hóa trước khi rời khỏi thiết bị, sau đó được định tuyến qua máy chủ VPN. Quá trình này giúp ẩn địa chỉ IP thực của bạn khỏi các trang web bạn truy cập và ngay cả nhà cung cấp dịch vụ internet (ISP) của bạn. Khi bạn truy cập một trang web, trang web đó sẽ chỉ thấy địa chỉ IP của máy chủ VPN thay vì địa chỉ IP tại nhà của bạn, từ đó che giấu vị trí địa lý và danh tính thực của bạn.
Giao diện NordVPN với tính năng Double VPN được kích hoạt, minh họa khả năng mã hóa và định tuyến lại kết nối internet để tăng cường quyền riêng tư.
Ngoài việc tạo đường hầm kết nối, VPN còn mã hóa dữ liệu trên thiết bị của bạn trước khi gửi ra bộ định tuyến. Tính năng mã hóa này đặc biệt có giá trị trong nhiều tình huống. Trên các mạng Wi-Fi công cộng – nơi tin tặc có thể dễ dàng đánh cắp thông tin cá nhân – VPN sẽ mã hóa dữ liệu của bạn, biến lưu lượng bị chặn thành một chuỗi mã hóa không thể đọc được. ISP của bạn cũng sẽ không thể nhìn thấy thói quen duyệt web của bạn, ngăn họ ghi nhật ký các trang web bạn truy cập hoặc khả năng bán thông tin đó cho các nhà quảng cáo. Nhờ đó, VPN cung cấp một lớp bảo vệ bổ sung, giúp bạn an tâm hơn khi truy cập internet.
Những giới hạn tiềm ẩn của VPN đối với quyền riêng tư
Mặc dù VPN mang lại nhiều lợi ích về quyền riêng tư, nhưng chúng cũng có những điểm mù mà các chiến dịch marketing hiếm khi đề cập đến.
Thứ nhất, VPN không bảo vệ bạn khỏi các mối đe dọa từ phần mềm độc hại như virus, ransomware hoặc các phần mềm độc hại khác có thể xâm nhập thiết bị của bạn. Nếu bạn tải xuống các tệp bị nhiễm virus hoặc truy cập các trang web độc hại, VPN sẽ không ngăn được phần mềm độc hại cài đặt vào máy tính của bạn. Khả năng mã hóa của VPN chỉ bảo vệ dữ liệu khi đang truyền tải, không phải những gì xảy ra khi dữ liệu đã đến thiết bị của bạn.
Thứ hai, dấu vân tay trình duyệt (browser fingerprinting) là một thách thức khác mà VPN không thể giải quyết. Các trang web thu thập thông tin duy nhất về trình duyệt, hệ điều hành, độ phân giải màn hình, phông chữ đã cài đặt và các chi tiết hệ thống khác của bạn để tạo ra một “dấu vân tay kỹ thuật số”. Dấu vân tay này có thể nhận diện bạn trên các trang web khác nhau ngay cả khi địa chỉ IP của bạn thay đổi. VPN không thể thay đổi các đặc điểm thiết bị này, khiến fingerprinting trở thành một phương pháp theo dõi hiệu quả vượt qua sự bảo vệ của VPN.
Cookies cũng là một vấn đề tương tự. Các tệp dữ liệu nhỏ này lưu trữ thông tin về thói quen duyệt web và sở thích của bạn, cho phép các trang web nhận ra bạn trong những lần truy cập sau. Cookies bên thứ nhất từ các trang web bạn truy cập trực tiếp giúp thực hiện các chức năng hợp pháp như giữ bạn đăng nhập, nhưng cookies theo dõi của bên thứ ba lại theo dõi bạn trên internet để xây dựng hồ sơ chi tiết cho mục đích quảng cáo. Một lần nữa, VPN không thể bảo vệ danh tính của bạn trong lĩnh vực này.
Tùy chọn tắt tính năng Kill Switch trong ứng dụng Oystervpn, cho thấy tầm quan trọng của cơ chế ngắt kết nối khẩn cấp của VPN để bảo vệ dữ liệu.
Cuối cùng, hiệu quả bảo vệ của VPN cũng phụ thuộc rất nhiều vào việc có tính năng ngắt kết nối khẩn cấp (kill switch) đáng tin cậy. Cơ chế an toàn này sẽ tự động cắt quyền truy cập internet nếu kết nối VPN bị gián đoạn đột ngột. Nếu không có kill switch, những lỗi kết nối tạm thời có thể làm lộ địa chỉ IP thực và hoạt động duyệt web của bạn. Nhiều người dùng không nhận ra rằng VPN của họ thiếu tính năng quan trọng này hoặc quên bật nó. Do đó, mặc dù VPN mang lại một số lợi ích – bao gồm một lớp quyền riêng tư bổ sung – chúng không phải là giải pháp một chạm như mọi người thường nghĩ.
Những rủi ro khi đặt niềm tin vào nhà cung cấp VPN
Ngoài các lỗ hổng kỹ thuật của VPN, một vấn đề lớn khác cần xem xét là bạn đang giao phó toàn bộ lưu lượng truy cập của mình cho nhà cung cấp VPN.
Khi bạn kết nối với VPN, bạn không làm cho lưu lượng truy cập của mình trở nên “vô hình”. Thay vào đó, bạn đang chuyển sự tin cậy của mình từ nhà cung cấp dịch vụ internet (ISP) sang công ty VPN. Điều này có nghĩa là nhà cung cấp VPN của bạn có thể nhìn thấy và có khả năng ghi nhật ký mọi thứ bạn làm trực tuyến, tùy thuộc vào chính sách và mô hình kinh doanh của họ.
Không phải tất cả các VPN đều xử lý dữ liệu của bạn giống nhau. Một số chỉ giữ các nhật ký kết nối cơ bản, chẳng hạn như thời gian bạn kết nối, thời lượng phiên trực tuyến và máy chủ bạn sử dụng. Mặc dù các nhật ký này không hiển thị chính xác những gì bạn đã làm, chúng vẫn có thể tiết lộ các mẫu về thói quen của bạn và có thể được sử dụng để liên kết hoạt động của bạn trở lại với bạn. Các nhà cung cấp khác đi xa hơn nhiều, giữ nhật ký sử dụng chi tiết bao gồm các trang web bạn truy cập, tệp bạn tải xuống và thậm chí cả địa chỉ IP gốc của bạn. Kiểu theo dõi này đi ngược lại mục đích chính của việc sử dụng VPN cho quyền riêng tư, vì nó tạo ra một hồ sơ mới về hoạt động trực tuyến của bạn.
Vị trí đặt trụ sở của VPN cũng rất quan trọng. Một số quốc gia có luật riêng tư nghiêm ngặt bảo vệ người dùng, nhưng nhiều quốc gia khác – đặc biệt là những quốc gia trong liên minh như Five Eyes – có thể hợp pháp hóa việc buộc các công ty VPN thu thập và giao nộp dữ liệu người dùng. Vì vậy, ngay cả khi một VPN tuyên bố có chính sách “không ghi nhật ký” (no-logs policy), luật pháp chính phủ có thể ghi đè lên lời hứa đó và đặt quyền riêng tư của bạn vào rủi ro. Do đó, hãy đảm bảo kiểm tra những VPN không đặt tại các khu vực giám sát của Five Eyes trước khi đăng ký dịch vụ.
Giao diện ứng dụng BigMama VPN hiển thị yêu cầu kết nối, minh họa rủi ro tiềm ẩn khi sử dụng các dịch vụ VPN miễn phí có thể chia sẻ IP của bạn.
Mặc dù không có cách nào chắc chắn để đảm bảo rằng các nhà cung cấp VPN của chúng ta đang thực hiện tất cả các lời hứa của họ, chúng ta nên thận trọng khi sử dụng các dịch vụ VPN miễn phí hoặc rất rẻ. Ví dụ, BigMama VPN sử dụng thiết bị của khách hàng miễn phí làm các nút thoát trong hệ thống ngang hàng (peer-to-peer). Điều này có nghĩa là IP của bạn có thể được người khác sử dụng, tiềm ẩn cho các hoạt động bất hợp pháp. Tuy nhiên, có một số VPN mở cửa cho các kiểm toán viên bên thứ ba để xác nhận xem các tuyên bố của họ có chính xác hay không.
Cuối cùng, cũng có nguy cơ các nhà cung cấp VPN tự bị hack. Vào năm 2018, NordVPN đã phải chịu một vụ vi phạm khi kẻ tấn công truy cập vào một trong các máy chủ của họ thông qua một lỗ hổng bảo mật tại một trung tâm dữ liệu thuê ngoài. Kẻ xâm nhập đã lấy được các khóa mã hóa đã hết hạn, điều này có thể cho phép chúng giả mạo máy chủ NordVPN hoặc chặn lưu lượng web không mã hóa từ người dùng kết nối đến các máy chủ đó. Mặc dù NordVPN tuyên bố không có thông tin đăng nhập hoặc thanh toán của người dùng bị lộ, sự cố này đã chứng minh rằng ngay cả các VPN nổi tiếng cũng có thể đối mặt với các sự cố bảo mật nghiêm trọng nếu cơ sở hạ tầng của họ không được bảo mật đúng cách. Điều này cho thấy rõ ràng rằng quyền riêng tư của bạn không chỉ phụ thuộc vào công nghệ, mà còn vào mức độ bảo vệ hệ thống của nhà cung cấp.
Tóm lại, tin tưởng một nhà cung cấp VPN có nghĩa là bạn đang giao phó quyền riêng tư của mình cho họ. Điều quan trọng là phải lựa chọn cẩn thận, đọc kỹ các điều khoản và hiểu rằng một VPN chỉ đáng tin cậy như chính công ty vận hành nó.
Tại sao VPN không phải là giải pháp bảo mật toàn diện duy nhất?
VPN có khả năng ẩn địa chỉ IP và mã hóa lưu lượng truy cập internet của bạn, nhưng nó không làm bạn “vô hình” hoàn toàn trên không gian mạng. Nhiều mối đe dọa lớn nhất đối với quyền riêng tư vẫn nằm ngoài tầm kiểm soát của VPN, vì vậy việc chỉ dựa vào một công cụ duy nhất sẽ để lại những khoảng trống lớn.
Các trang web và nhà quảng cáo vẫn theo dõi bạn bằng cách sử dụng cookie, dấu vân tay trình duyệt và thông tin đăng nhập tài khoản. Ngay cả khi sử dụng VPN, Google, Facebook và các nền tảng khác vẫn có thể xây dựng hồ sơ chi tiết dựa trên hoạt động của bạn nếu bạn đã đăng nhập hoặc sử dụng cùng một thiết bị. Các công ty này nhìn thấy nhiều hơn chỉ địa chỉ IP của bạn và VPN sẽ không ngăn được việc thu thập dữ liệu của họ.
VPN cũng không thể bảo vệ bạn khỏi phần mềm độc hại, các cuộc tấn công lừa đảo (phishing) hoặc các lỗ hổng trong trình duyệt và ứng dụng của bạn. Nếu bạn nhấp vào một liên kết độc hại hoặc tải xuống một tệp nguy hiểm, VPN không có tác dụng ngăn chặn mối đe dọa đó. Phần mềm diệt virus, cài đặt bảo mật trình duyệt và thói quen sử dụng thông minh vẫn là những yếu tố thiết yếu để giữ an toàn trực tuyến.
Thông báo cảnh báo trên macOS về việc mạng Wi-Fi đang kết nối sử dụng loại bảo mật yếu, nhấn mạnh sự cần thiết của các lớp bảo mật bổ sung ngoài VPN.
Mức độ đáng tin cậy của nhà cung cấp VPN là một điểm yếu quan trọng khác. Một số dịch vụ ghi nhật ký hoạt động của bạn hoặc có bảo mật yếu, khiến dữ liệu của bạn gặp rủi ro nếu máy chủ của họ bị xâm phạm hoặc nếu họ hoạt động ở các quốc gia có luật giám sát xâm phạm. Việc sử dụng VPN chuyển sự tin cậy của bạn từ nhà cung cấp dịch vụ internet sang công ty VPN, điều này không phải lúc nào cũng là một sự nâng cấp.
Quyền riêng tư thực sự đòi hỏi một cách tiếp cận đa lớp. Kết hợp VPN với các trình duyệt an toàn, công cụ tìm kiếm tập trung vào quyền riêng tư, ứng dụng nhắn tin được mã hóa và cập nhật phần mềm thường xuyên sẽ mang lại sự bảo vệ mạnh mẽ hơn. Không một công cụ nào, kể cả VPN, có thể bao quát mọi khía cạnh của quyền riêng tư kỹ thuật số một mình.
Kết luận
Qua những phân tích chi tiết trên, có thể thấy rõ rằng VPN là một công cụ mạnh mẽ và không thể thiếu trong bộ giải pháp bảo mật trực tuyến của bất kỳ người dùng nào quan tâm đến quyền riêng tư. Nó thực sự tạo ra một lớp bảo vệ vững chắc bằng cách mã hóa dữ liệu và ẩn địa chỉ IP, giúp bạn an toàn hơn trên các mạng công cộng và hạn chế sự theo dõi từ ISP. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải nhận thức được những giới hạn của nó. VPN không phải là lá chắn vạn năng chống lại phần mềm độc hại, các kỹ thuật theo dõi phức tạp như dấu vân tay trình duyệt hay cookie, và cũng không thể đảm bảo an toàn tuyệt đối nếu chính nhà cung cấp VPN không đáng tin cậy.
Để đạt được quyền riêng tư và bảo mật trực tuyến toàn diện, cách tiếp cận hiệu quả nhất là kết hợp VPN với một loạt các biện pháp bảo vệ khác. Hãy coi VPN là một mảnh ghép quan trọng trong bức tranh tổng thể, bên cạnh việc sử dụng phần mềm diệt virus mạnh mẽ, trình duyệt tập trung vào quyền riêng tư, luôn cập nhật phần mềm, và phát triển thói quen duyệt web an toàn. Bằng cách áp dụng chiến lược đa lớp này, bạn sẽ xây dựng được một hàng rào phòng thủ vững chắc hơn cho dữ liệu và danh tính kỹ thuật số của mình. Đừng bao giờ phó mặc hoàn toàn sự an toàn của bạn cho chỉ một công cụ duy nhất. Hãy tìm hiểu và trang bị kiến thức để tự bảo vệ mình trong thế giới số ngày nay. Bạn đã có kinh nghiệm gì khi sử dụng VPN và các giải pháp bảo mật khác? Hãy chia sẻ ý kiến và câu chuyện của bạn trong phần bình luận bên dưới nhé!
